گیاهان دارویی و طب سنتی1

اویشن

 

آویشن با نام علمی Thymos یکی ازگیاهان دو لپهای است. اسم این گیاه از لغت یونانی Thymos گرفته شده که به معنای جرات و قدرت است و می‌تواند نمادی برای اثر دارویی و شفابخشی این گیاه باشد. این گیاه ازخانواده نعنائیان( Lamiaceae ) و منشاء پیدایش آن مناطق دریای مدیترانه است. این گیاه از گیاهان چند ساله بوده و تا ارتفاع 40 سانتیمتر رشد می‌کند و بر روی شاخه‌های کوچک و چوبی‌اش ، برگهای نوک تیز به رنگ سبز تیره می‌رویند.

از برگهای بسیار خوش عطر آن اغلب به عنوان ادویه یا دارو استفاده می‌شود. از گلهای سفید متمایل به صورتی رنگ آن در تابستان بوی شامه نوازی به مشام می‌رسد. گونه‌های بی‌شمار و متفاوتی از انواع این گیاه وجود دارد. عصاره این گیاه عطر تندی دارد و نوع تازه آن از عطر بیشتری برخوردار است.

آویشن کوهی

آویشن کوهی یکی از گیاهان زیبا و معطر است که در اکثر مناطق معتدله رویش دارد. نمونه اهلی این گیاه آویشن شیرازی است که به صورت کشت داده شده مورد بهره برداری قرار می‌گیرد و در شیراز کشت می‌شود. از نظر شکل ظاهری و طعم این دو نوع آویشن باهم فرق دارند. البته خواص درمانی آویشن کوهی بسیار بیشتر از آویشن شیرازی است.

خواص دارویی

این گیاه بوی بسیار مطبوع و مزه تندی دارد و به خاطر خاصیتش در شدت دادن به جریان خون ، به هر عضوی که مالیده شود خون به آن طرف سرازیر می‌شود. برای ریزش مو ، جوشانده این گیاه استفاده می‌شود تا جریان خون را در آن قسمت بیشتر کرده و پیاز مو تغذیه شود. این گیاه داروی بسیار خوبی برای دستگاه تنفسی و بیماریهایی از قبیلزکام،برونشیت،آسم،گریپاست. همچنین این گیاه داروی خوبی برای معده می‌باشد و ناراحتیهای معده را از نظر هضم ، نفخ بطور کلی برطرف می‌کند.

آویشن باغی

آویشن باغی گیاهی چند ساله و متعلق به خانواده نعناع (Lamiaceae) می‌باشد. منشأ این گیاه نواحی مدیترانه گزارش شده است. ارتفاع این گیاه متفاوت و بین 20 تا50 سانتی‌متر است. برگها کوچک ، متقابل و کم و بیش نیزه‌ای شکل بوده و پوشیده از کرکهای خاکستری رنگ است. گلها کوچک ، سفید ، ارغوانی یا صورتی است که در قسمت فوقانی ساقه‌هایی که از بغل برگها خارج می‌شوند روی چرخه‌هایی به صورت مجتمع پدیدار می‌شوند. میوه دراین گیاه فندقه به رنگ قهوه‌ای تیره بوده و طول آن یک میلی‌متر است. داخل میوه‌ 4 دانه به رنگ قهوه‌ای تیره وجود دارد. وزن هزار دانه 0.25 تا 0.28 گرم است.

مواد موثر

پیکر رویشی آویشن باغی حاوی مواد موثر واز نوع اسانس می‌باشد. اسانس این گیاه زرد رنگ بوده و مقدار آن بین 1 تا 2 درصد متغیر است. مهمترین اجزاء تشکیل دهنده اسانس راتیمول، کارواکرول و پاراسیمول تشکیل می‌دهد. پیکر رویشی همچنین حاویتانن،فلاونوئید، ساپونین و نیز مواد تلخ می‌باشد.

اثر درمانی

مواد موثر آویشن باغی خلط آور بوده و برای معالجه سرفه مورد استفاده قرار می‌گیرد. از تنتور و عصاره‌های الکلی پیکر رویشی این گیاه برای معالجهسرفه،گلودرد، برونشیت و آسم استفاده فراوان می‌شود.

سایر کاربردها

مواد موثر آویشن باغی درصنایع غذایی به مقادیر فراوان کاربرد دارد. از تیمول و کارواکرول آن به عنوان نگهدارنده مواد غذایی در صنایع غذایی استفاده می‌شود. اسانس آویشن باغی همچنین خاصیت شدید ضد باکتریایی و ضد قارچی دارد. از مواد مؤثره این گیاه در صنایع آرایشی و بهداشتی و در تهیه کرم‌ها ، عطرها ، لوسیونها ، دهانشویه‌ها و پماد استفاده می‌شود. از اسانس این گیاه به عنوان آروماتراپی (درمان با مواد معطر) استفاده شده و درخمیر دندان نیز به عنوان یک ماده ضد باکتری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

فرآورده‌ها

از این گیاه داروهایی به شکل شربت ، قرص مکیدنی ، بخور ، قرص ، اسانس و همچنین ترکیبات آروماتراپی تهیه می‌شود. از عصاره‌های آبی ، آبی – الکلی و پروپیلن گلایکولی آویشن باغی نیز در تهیه شامپو ،‌کرم، پماد و دیگر فرآورده‌های استفاده فراوان می‌شود.

استفاده در آشپزی

در حال حاضر ، بسیاری از غذاهای کشورهای جنوب اروپا بدون آویشن معنی و مفهوم خود را از دست می‌دهند. این گیاه تقریبا در ترکیبات ادویه‌ای ، نقش اساسی دارد و در آشپزی غذاهای سنگین از آن استفاده فراوانی می‌شود. آویشن علاوه بر بهبود طعم غذا ، باعث سرعت بخشیدن به عمل هضم نیز می‌شود. مصرف آن ، مخصوصا در وعده‌های غذایی سنگین توصیه می‌شود.

از لحاظ طعم ، این گیاه باریحان، نوعی آلو ، جوز هندی ،اکلیل کوهیومریم گلیشباهت دارد. از آویشن در این غذاها استفاده می‌شود: سرخ کردنیها ( مخصوصا گوشت بزغاله) ، ماهی ، پرنده ، سس اسپاگتی ، سس گوجه فرنگی ، سوپ سبزیجات ، سالاد ، غذاهای قارچ‌دار ، گوشت چرخ کرده در حجم زیاد ، خورشتها و غذاهای سیب زمینی‌دار. این گیاه باید دور از نور و رطوبت و در شیشه‌های ضخیم و سربسته یا قوطیهای فلزی نگهداری شود.

 

 بابونه

نام علمی این گیاه Chamaemelum nobile است.

بابونه گیاهی است دائمی و کوچک، به ارتفاع تقریبا 30 سانتیمتر، دارای بویی معطر که در چمن زارها و زمین های شنی می روید. ساقه آن به رنگ سبز مایل به سفید، برگ های آن کوچک متناوب و دارای بریدگی های باریک، نامنظم و پوشیده از کرک است. گل های آن مجتمع در یک طبق که به طور منفرد در انتهای ساقه گل دهنده در تابستان ظاهر می شود. در هر طبق، گل های سفید در اطراف و گل های زرد در قسمت وسط قرار دارند.

1) یکی از مهم ترین خواص بابونه، درمان زخم و ورم معده است که به آسانی این مرض را درمان می کند. افرادی که سال های سال با این بیماری دست به گریبان هستند و از قرص های مختلف گران قیمت نظیر Lozac و Zantac و ... استفاده می کنند، می توانند با استفاده از بابونه، پول داروی خود را پس انداز کنند و سلامتی خود را نیز بازیابند.

برای درمان زخم معده یک لیوان دم کرده غلیظ بابونه درست کنید (4 قاشق چای خوری بابونه خشک را در یک لیوان آب جوش و یا چهار تا چای کیسه ای بابونه در یک قاشق لیوان آب جوش ) و صبح ناشتا آن را بنوشید. سپس در رختخواب به پشت دراز بکشید و بعد از چهار دقیقه بخوابید. البته بعد از یک ربع ساعت می توانید صبحانه خود را میل کنید . این عمل را به مدت دو هفته ادامه دهید تا زخم و ورم معده به کلی شفا پیدا کند.

2) بابونه اعصاب و قوای جنسی را تقویت می کند.

3) بابونه تقویت کنندهمغزاست.

4) بابونه ادرارآور و قاعده آور است.

5) این گیاه ترشح شیر را در مادران شیرده افزایش می دهد.

6) درمان کنندهسردردومیگرناست.

7) استفاده از بابونه سنگ مثانه را خرد و دفع می کند.

8) اگر کسی قطره قطره ادرار می کند، به او دم کرده بابونه دهید تا درمان شود.

9) بابونه درمان کننده کمی ترشحات عادت ماهیانه است.

10) برای درمان چشم درد، بابونه را در سرکه ریخته و بُخور دهید.

11) برای تسکیندردهای عضلانیدم کرده بابونه بنوشید.

12) جویدن بابونه برای التیامزخم های دهانمفید است.

13) خوردن 5 گرم ریشه بابونه با سرکه ی رقیق محرک نیروی جنسی است (ریشه بابونه گرم تر و خشک تر از گل بابونه است).

                                                  

14) بابونه تب بُر و تسکین دهنده درد است.

15) بابونه تقویت کننده معده است.

16) برای تسکین درد در هنگام دندان درآوردن بچه ها، به آنها دم کرده بابونه بدهید.

17) برای رفعبی خوابیو داشتن یک خواب آرام و راحت، کافی است 10 دقیقه قبل از رفتن به رختخواب، یک فنجان دم کرده بابونه بنوشید.

18) بابونه درمان کننده بی اشتهایی است.

19) بابونه برای رفع ورم روده موثر است.

20) دم کرده بابونه درمان کنندهکم خونیاست.

21) از بابونه برای رفع کرم معده و روده استفاده کنید.

22) بابونه تسکین دهندهدردهای عادت ماهیانهاست.

23) بابونه برای رفعزردیمفید است.

24) حمام بابونه اثر نیرو دهنده دارد. برای این منظور چند قطره اسانس بابونه را در وان حمام ریخته،  مدت یک ربع در آن دراز بکشید.

25) برای تسکین درد، چند قطره اسانس بابونه را با یک قاشق روغن بادام مخلوط کرده و روی محل های دردناک بمالید تا درد را تخفیف می دهد.

26) اسانس بابونه مخلوط با روغن بادام برای رفع ناراحتی های پوستی نظیراگزما،کهیرو خارش مفید است.

27) برای رفعگوش دردو سنگینی گوش، یک قطره روغن بابونه را در گوش بچکانید.

28) اسانس بابونه چون اثر تهوع آور دارد، درمسمومیت های غذاییمصرف می شود.

29) روغن بابونه را برای از بین بردنکمردرد، درد مفاصل ونقرسروی محل درد بمالید.

30) با دم کرده بابونه اگر موهای بلوند را بشویید آنها را روشن تر و شفاف تر می کند.

31) خانم هایی کهیائسهشده اند، بهتر است همه روزه دم کرده بابونه بنوشند، زیرا اختلالات یائسگی را برطرف می کند.

32) بابونهضد آلرژیاست.

طرز تهیه فرآورده های بابونه:

                                                

دم کرده بابونه :

برای درست کردن دم کرده بابونه، یک قاشق چای خوری گیاه بابونه خشک را در یک فنجان آب جوش ریخته و مدت 5 دقیقه بگذارید تا دم بکشد.

 

اسانس بابونه :

حدود 8/0 تا 1 درصد، اسانس در این گیاه وجود دارد که به وسیله تقطیر با بخار آب به دست می آید. رنگ این اسانس آبی روشن است، ولی در اثر کهنه شدن به رنگ زرد مایل به قهوه ای در می آید. بوی این اسانس، بسیار قوی و طعم آن معطر و سوزانده است. اسانس بابونه در عطر سازی و برای معطر کردن غذاها به کار می رود.

روغن بابونه با روغن زیتون :

گل خشک بابونه را  برابر وزنش با روغن زیتون مخلوط کرده و روی آتش ملایم بگذارید تا دم بکشد (نباید بجوشد) و گهگاه آن را هم بزنید. سپس آن را از روی آتش بردارید و بگذارید تا مدت 24 ساعت بماند.

                                              

سپس آن را از صافی با فشار رد کرده و در شیشه ای دربسته نگهداری کنید. براینفخ شکمو قولنج آن را روی شکم بمالید.

روغن بابونه با روغن کنجد :

مقداری از گل خشک بابونه را با چهار برابر وزن آن با روغنکنجدمخلوط کرده و سپس به اندازه دو برابر گل بابونه، آب به آن اضافه کنید.

آن را روی حرارت بگذارید تا بجوشد و آب آن به کلی تبخیر شود و فقط روغن باقی بماند.

البته باید دقت کنید که روغن نسوزد.

پایگاه جامع اطلاع رسانی پزشکان ایران (irteb)

 

زنجبیل

زنجبیل یا زنجفیل گیاهی است با نام علمی ZINGIBER OFFICINALE که به نام عمومی GINGER در دنیا مشهور است. از نام های دیگر آن می توان به جربیل و زنزبیل نیز اشاره نمود. البته گونه های دیگری از این گیاه نیز وجود دارد که در ادامه توضیح داده می شود. زنجبیل، گیاهی است چند ساله که دارای ریزوم های غده ای است. ساقه های گیاه به طور عمودی از ریزوم ها خارج شده و در انتها به گل های زرد و زیبا منتهی می شوند. برگ های این گیاه پهن بوده و با غلافی به ساقه های متصل شده اند. قسمت مورد استفاده زنجبیل، بیخ آن است که پس از پژمرده شدن گیاه، آن را از زمین در می آورند و در تشتی چوبی ریخته، به هم اصطکاک می دهند تا پوست روی آن گرفته شود و بعد مغز چوبی آن را خشک می کنند. این گیاه بومی هندوستان است، ولی در نقاط دیگری از جهان از جمله چین نیز وجود دارد. کشت این گیاه در نقاطی مانند جنوب آسیا، آفریقای شمالی، جامائیکا، مکزیک و ژاپن معمول است.

تاریخچه

کاربرد دارویی زنجبیل به هندوچین باز می گردد. نشانه های کاربرد آن در کتب دارویی چین پیدا شده است. در قرن سیزدهم با مشخص شدن خواص آن، مصرفش در آشپزی سراسر اروپا رایج شد. زنجبیل در عطاری های قرون وسطی جایگاه خاصی داشت و از آن برای درمانتهوعونفخاستفاده می شد.

اثرات درمانی

زنجبیل جزء گیاهان دارویی مهم بوده و دارای خواص متعددی از جمله ضد تهوع، مقوی قلب، ضدلخته شدن خون، ضد باکتری،آنتی اکسیدان، ضدسرفه، ضد سمومکبدی، ضد التهاب، ادرارآور، کاهش اسپاسم، محرک سیستم ایمنی، ضد نفخ، افزایش ترشحات روده ای معدی، پایین آورنده یکلسترولخون، محرک گردش خون مغزی و محرک هضم غذا می باشد.

از زنجبیل استفاده های متنوعی می شود. از کاربردهای جدید آن می توان پیشگیری از: تهوع و استفراغ،کم اشتهایی،بی اشتهایی روانی، اسپاسم روده، برونشیت، مشکلاتروماتیسمرا نام برد. در صنعت غذایی هم به عنوان چاشنی استفاده می شود.

در مطالعات آزمایشگاهی مشخص شده است که زنجبیل دارای خاصیت ضد سرطانی می باشد. جینجرول، مهم ترین جزء تشکیل دهنده ی زنجبیل که مسئول ایجاد طعم و مزه در این گیاه می باشد، از رشد سلول های سرطانی مخصوصاسرطان روده بزرگدر انسان جلوگیری می کند.

زنجبیل با افزایش ترشح بزاق دهان و آنزیم های مجرای گوارشی، به هضم و جذب مواد غذایی کمک می کند.

زنجبیل با بیرون راندن مخاط خلطی از ریه ها، به درمانآسم، برونشیت و دیگر مشکلات تنفسی کمک می کند.

زنجبیل نیروبخش، مقوی معده، بادشکن و ضد رقت خون می باشد. درمان کنندهیرقاناست. اگر پودر آن را روی پوست بدن مالش دهند، آن را تحریک و قرمز می کند. تقویت کنندهحافظه، بازکننده کبد و قاطع بلغم است و رطوبات غلیظی که در روی جدار روده و معده چسبیده باشد، از بین می برد. زنجبیل را جهت فلج و ضعف اعصاب تجویز کرده اند. زنجبیل برای درماناسهالناشی ازمسمومیت غذایینیز مفید است. تشنگی را برطرف می کند. مخلوط زنجبیل با نبات و کندر را جهت جلوگیری از نفخمیوههای نارس تجویز کرده اند. ضماد زنجبیل جهت گری(داءالثعلب) و فرو بردن ورم سودمند می باشد. اگر زنجبیل را کوبیده و روی آبگوشت بپاشند،درد مفاصلرا تسکین می دهد. علاوه بر این مالیدن زنجبیل خشک و آب تازه ی آن برای معالجه رماتیسم نافع است. برای غدد فوق کلیه مفید بوده و ترشح هورمون کورتیزول را از این غدد زیاد می کند و بیشتر خواص زنجبیل به همین دلیل می باشد.

در چین از ریشه و ساقه ی زنجبیل به عنوان آفت کش برای دفع شته و هاگ های قارچ ها استفاده می شود.

با توجه به میزان متغیر اسانس زنجبیل که ارزش دارویی آن مزبوط به آن است، انواعی از زنجبیل که بالاتر از 5/1 درصد اسانس داشته باشند ارزش دارویی دارند. بنابراین در صورتی که زنجبیل کهنه باشد و یا به صورت پودر برای مدت طولانی مصرف نشود، کم کم اسانس(رایحه ی) آن کم شده و ارزش دارویی آن کاهش می یابد.

از انواع زنجبیل، انواع هندی، آفریقایی و جامائیکایی دارای ارزش بالا بوده، و نوع ژاپنی از ارزش کمی برخوردار است، طوری که نوع ژاپنی برای استفاده ی دارویی توصیه نمی شود.

مهم ترین ترکیبات شیمیایی

مهم ترین ترکیبات زنجبیل شامل مواد بودار سوزاننده ای است که بیشتر اثرات اصلی آن مربوط به همین مواد است.

ترکیبات اصلی آن شامل: انواع قندها (50 تا 70 درصد)، چربی ها ( 3 تا 18 درصد)اولئورزین(4 تا 5/7درصد) و ترکیبات سوزاننده (1 تا 3 درصد) است.

یک قاشق غذاخوری زنجبیل تازه(6 گرم) حاوی 5 کالری، یک گرم کربوهیدرات و مقدار بسیار جزئی چربی،پروتئینو فیبر می باشد.

فرآورده های زنجبیل

فرآورده های مختلفی از زنجبیل در سراسر جهان موجود است که شامل پودر، محلول الکلی، اسانس و عصاره ی تازه ی زنجبیل است. میزان مصرف آن تا سه گرم در روز بلامانع است. البته این میزان ممکن است به صورت 2 تا 3 نوبت مصرف شود(مثلاً سه نوبت یک گرمی) و یا به عنوان ضد تهوع می توان یک جا از 2 گرم آن استفاده کرد.

یک سس حیرت انگیز:

زنجبیل را باروغن زیتون، فلفل قرمز خشک شده،دارچین، میخک، برگ بو وپیازمخلوط نماییید تا سُسی لذیذ حاصل شود.

موارد منع مصرف

- در کودکان زیر دو سال نباید استفاده شود.

- مصرف زیاد زنجبیل موجبسوزش سردلمی شود.

- افرادی که سنگ کلیه دارند، باید قبل از مصرف زنجبیل حتما با پزشک خود مشورت نمایند.

- اگر داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین وآسپیرینمصرف می کنید، زنجبیل نخورید.

- مصرف زیاد زنجبیل ممکن است با داروهای قلبی ودیابتتداخل نماید.

- مصرف آن در دورانبارداری و شیردهیباید در حد متعادل باشد.

- مصرف زیاد زنجبیل ممکن است باعث اختلالات سیستم عصبی مرکزی گردد.

زنجبیل شامی

این گیاه با این که از خانواده زنجبیل نیست و در ایران، در اطراف تهران و اراک و سواحل دریای مازندران به طور خودرو به عمل می آید، با این حال در ایران آن را زنجبیل شامی می نامند و اعراب به آن "راسن" می گویند. قسمت مورد استفاده آن ریشه است که همراه با یک ساقه زیرزمینی کوتاه و گوشتدار بوده و بوی آن شبیه بنفشه است واز این نظر شبیه ریشه زنبق است. ریشه آن مقوی، ادرار آور، ضدمیکرب و ضد عفونی کننده قوی است و به همین جهت مسکنگلودرد، برونشیت، گریپ،سیاه سرفهو ناراحتی های ریوی است.

این گیاه از رشد میکروبسلجلوگیری می کند و اشتهای بیماران مبتلا به سل را زیاد می نماید. مقوی معده، روده و کبد است و ریشه آن استفراغ را تسکین می دهد. روی رحم و مجاری تناسلی و ادراری اثرات مفیدی دارد، مخصوصا ترشحات زنانه را برطرف می کند. در موارد قطع عادت ماهانه ویائسگیزودرس آن را تجویز کرده اند. این گیاه عادت ماهیانه دختران را منظم می کند. چون ادرار آور است، در بیماری های کلیه، آب آوردن بافت ها،چاقی رانو باسن و بیماری یرقان تجویز می شود.

                                        

ضماد ریشه آن برای درمان عوارض پوستی مانند سودا، ورم پوستی و دانه های جلدی مفید است و برای معالجهنقرسهم توصیه شده است. ریشه آن ضد کرم است. برای معالجه مالیخولیا، وحشت، ترس و اندوه از جوشانده این گیاه استفاده می کنند.کسانی که در رختخواب ادرار می کنند، بهتر است از جوشانده ریشه این گیاه بنوشند تا دستگاه ادراری آنها تقویت شود. برای بازشدن عادت ماهیانه زنان نیز جوشانده آن مفید است.

مربای زنجبیل شامی با عسل جهت سرفه، تنگی نفس و پاک کردن سینه سودمند است.

ضماد بیخ این گیاه جهت تَرَک کشاله ران و تحلیل ورم ها سودمند است.

زنجبیل سگ

این گیاه هم با این که از خانواده زنجبیل نیست، اما به دلیل اینکه بو و طعم آن شبیه به زنجبیل است، آن را "زنجبیل سگ" و به عربی "زنجبیل الکلب" نامند، چون به محض این که سگ این گیاه را بخورد مسموم می شود. برگ های آن مانندفلفلتند است. قسمت مورد استفاده این گیاه برگ، ساقه و ریشه آن است. در نواحی شمال ایران، بندر گز و نواحی جنوبی می روید. مهم ترین فایده آن، این است که خون را بند می آورد و دانشمندان با مصرف 30 تا 40 قطره از عصاره آن (سه مرتبه در روز) خونریزی های معده،بواسیرو خون رحم را بند آورده اند و به علاوه اثر فوری در جلوگیری از خونریزی های فیبرم رحم و عوارض یائسگی دارد. ادرار آور بوده و برای درمان آب آوردن نسوج،یرقان، رماتیسم و نقرس از آن استفاده می کنند.

ضماد برگ های تازه ی آن برای معالجه دردهای عصبی رماتیسم  ودرد کمرمفید است. برای معالجهبرفک دهان،آنژینو زخم بینی تجویز می شود، برای تسکیندرد دندان، پنبه را به شیره این گیاه آغشته کرده و آن را در حفره دندان پوسیدگی بگذارید تا درد آن ساکت شود.

دم کرده 5 تا 15 گرم این گیاه در یک لیتر آب را می توان برای بند آوردن خونریزی های داخلی به کار برد.

ضماد برگ های تازه این گیاه برای پاک کردنکک مک، خال ها و لکه های سیاه پوست اثری قوی دارد. ضماد برگ آن از بین برنده ورم های بدن است. این گیاه دارایویتامین k است.

مریم مرادیان نیری- کارشناس علوم تغذیه

منابع:

زبان خوراکی ها(تالیف مرتضی نظری)

ماهنامه دنیای سلامت(شماره 10)

 

 استاخدوس

 معرفی و گیاهشناسی
اسطوخودوس فرانسوی یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی می باشد که در اکثر فارماکوپه ها از آن یاد شده است. نام این گیاه از کلمه ی Lavare به معنای شستن گرفته شده است که دلیل این نام گذاری این است که اروپائیان در قدیم از این گیاه برای شستشوی بدن خود استفاده می کرده اند. گیاهی است خشبی و چند ساله با ارتفاع 40 تا 60 سانتیمتر، دارای سیستم ریشه ی طویل که می تواند از عمق 3 تا 4 متری آب جذب کند. برگ هایش نیزه ای شکل و به رنگ سبز تیره است که دارای کرک های فراوانی هستند و به همین دلیل به رنگ خاکستری تا نقره ای دیده می شوند. گل ها به رنگ آبی متمایل به بنفش می باشند که به صورت گل آذین خوشه بر روی ساقه ی گل دهنده ظاهر می شوند. میوه اش از نوع فندقه می باشد که به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود. وزن هزار دانه اش 85/0 تا 1/1 گرم است.
گونه ای از اسطوخودوس با نام اسطوخودوس انگلیسی (اسطوخودوس دورگ)Lavandula intermediaنیز وجود دارد که دارای ارتفاع بوته ی بیشتری است و برگ های طویل تر و پهن تری دارد. این گونه فقط از طریق رویشی قابل تکثیر است و میزان اسانس بیشتری نسبت به گونه فرانسوی دارد. عمل جوان سازی در مورد این گونه قابل اجرا نمی باشد.

نیازهای اکولوژیکی و پراکنش
اسطوخودوس فرانسوی بومی ایران نیست ولی بطور تقریبا گسترده ای برای استفاده های دارویی و زینتی در کشورمان کشت می شود. این گیاه بومی مناطق خشک و نیمه خشک جنوب اروپا است و به نور فراوان، رطوبت کم، هوای گرم و خاک های سبک شنی دارای ترکیبات کلسیمی فراوان و غنی از مواد غذایی نیاز دارد. اسیدیته خاک مناسب برای این گیاه 6/4 تا 2/8 گزارش شده است.

کاشت، داشت و برداشت
آماده سازی زمین قبل از کاشت دارای اهمیت فوق العاده ای است زیرا اسطوخودوس یک گیاه چندساله می باشد و قرار است برای 8 تا 10 سال (گاهی اوقات تا 20 سال) در یک مکان قرار بگیرد. آماده سازی اولیه زمین شامل شخم زمین تا عمق 40 سانتی متری و همزمان با شخم زدن، افزودن 35 تا 50 تن در هکتار کود دامی پوسیده و کودهای شیمیایی می باشد. میزان اضافه کردن کود شیمیایی به آزمایشات خاک بستگی دارد ولی معمولا 70 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 100 تا 120 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان کود پایه به خاک افزوده می شود. اندکی قبل از کاشت عمل دیسک زدن و تسطیح زمین با ماله صورت می گیرد.
تکثیر این گیاه به دو صورت انجام می شود: الف) تکثیر به وسیله ی بذر به روش غیر مستقیم (کشت در خزانه و سپس انتقال نشاءها به زمین اصلی) که در این روش بذور در آذرماه یا در اواسط اسفندماه، در خزانه هوای آزاد در ردیف هایی با فاصله 20 تا 40 سانتی متر و در عمق 1 سانتی متری با فاصله ی 5 سانتیمتر از یکدیگر کشت می شوند. وقتی ارتفاع گیاهان به 20 سانتی متر رسید آنها را از 10 سانتی متری سطح خاک هرس می کنیم که این عمل سبب تقویت گیاهان و توسعه ی سیستم ریشه ی آنها می شود. انتقال نشاها در مهر ماه صورت می گیرد.
ب) تکثیر به روش غیرجنسی (قلمه) که قلمه ها را از ساقه های سبز و جوان گیاهان یک ساله و یا از ساقه های خشبی گیاهان 4 تا 5 ساله تهیه می کنیم. طول قلمه ها بایستی 12 تا 20 سانتی متر باشد. قلمه ها را در ردیف هایی با فاصله ی 10 سانتی متر و در فواصل 3 سانتی متری در خزانه قرار می دهیم. زمان انتقال قلمه ها به وضعیت سیستم ریشه ی آنها بستگی دارد و معمولا آنها را در یک روز ابری در اردیبهشت ماه به زمین اصلی منتقل می نمائیم. فواصل کاشت نشاءها و قلمه های ریشه دار در زمین اصلی 50 سانتی متر بین ردیف ها و 50 تا 80 سانتی متر در روی ردیف ها است که در صورت مهیا بودن دستگاه های برداشت مکانیزه، این فواصل به 100 سانتی متر در بین ردیف ها و 80 تا 100 سانتی متر در روی ردیف ها تغییر می یابد. نکته ی مهم در کاشت نشاءها و قلمه های ریشه دار این است که بایستی آنها تا 5 سانتی متر بالای یقه در خاک قراربگیرند.
در مرحله داشت مبارزه با علف های هرز، افزودن کود، برگرداندن خاک بین ردیف ها و هرس بوته ها در سال اول و دوم برای افزایش کمیت و کیفیت محصول ضروری می باشد. اسطوخودوس های جوان به برخی علف کش ها حساس هستند و بایستی از علف کش هایی مانند مرکازین استفاده کنیم. عملیات جوان سازی در مورد اسطوخودوس هایی که درسن 6 تا 8 و یا 12 تا 16 سال هستند انجام می شود که شامل قطع ساقه ی گیاه از ارتفاع 10 تا 15 سانتی متری است. این عمل به جهت افزایش رشد رویشی و افزایش گل دهی انجام می گیرد و فقط در مورد اسطوخودوس های فرانسوی قابل انجام است.

برداشت شامل جمع آوری ساقه های گل دهنده ی دارای گل می شود که توسط داس یا ماشین های برداشت انجام می گیرد. عملکرد گل تازه در سال اول 400 تا 700 کیلوگرم در هکتار می باشد که در سال های بعد افزایش چندین برابری مشاهده می شود.

فرآوری
اسانس اسطوخودوس فرانسوی از تقطیر سرشاخه های گل دار با بخار آب حاصل می گردد. اگر این عمل در محل برداشت محصول صورت بگیرد، بازده ی بیشتری خواهد داشت. برگ ها و گل های این گیاه دارای 5/0 تا 5/1 اسانس، کومارین، فلاونوئید، استرول و تانن هستند. اسانس اسطوخودوس فرانسوی بیرنگ یا به رنگ زرد کمرنگ است و اجزای آن عبارتند از: لینالیل استات، لینالول، کامفور و ژرانیول. لینالیل استات مهمترین ترکیب اسانس می باشد که 35 تا 60 درصد اسانس را تشکیل می دهد.

 خواص درمانی و کاربرد
اسطوخودوس دارای کاربردهای دارویی و زینتی است. اسانس این گیاه دارای خواصی چون آنتی باکتریال قوی، آرام بخش و موثر در درمان رماتیسم است. اسانس این گیاه بطور بسیار گسترده در فرآورده های آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد. دمکرده ی گل ها و برگ ها دارای خاصیت بادشکن، ضد اسپاسم و ضدعفونی کننده گی می باشد. این گیاه به دلیل شکل بوته ی کروی اش و رنگ زیبای گل و برگ هایش در فضای سبز شهرها کاربرد وسیعی دارد.
احتیاطات مصرف: در دوران بارداری بایستی از مصرف این گیاه خودداری نمود.
لوسیون ضد لک لاواند دارویی است که از این گیاه حاصل شده و در داروخانه های کشور موجود می باشد. این دارو برای برطرف کردن لک های روی صورت که در اثر آفتاب زدگی یا ...  بوجود آمده اند مورد استفاده قرار می گیرد.

ضمنآ در برخی مناطق دنیا آنرا بعنوان گیاه زینتی می کارند