سلسله مطالب در مورد گنبد نمکی(شرحی بر دریاچه های نمکی موقت ( پلایاها ) )

  بخشهای مختلف سطح یک پلایا
  تمام یا بخشی از سطح یک پلایا در فصول پر باران معمولاً بصورت دریاچه های کم ژرفا است که بطور مداوم یا موقت پوشیده از آب می باشد، یعنی در مواقع خشک که سطح آب زیرزمینی در حدود 30 تا 100 سانتی متری از کف پلایا است ، بعد از بارندگی سطح آب زیرزمینی بالا آمده و در نقاط پست تر پلایا دریاچه های کم ژرفا را پدید می آورد. در آب و هوای معمولی و کم باران پلایا از نظر شکل سطحی از حاشیه به مرکز ، از مخروط افکنه های حاشیه ، پهنه های رسی ، منطقه مرطوب(wet zone )و مرداب ، پوسته نمکی(salt crust )و دریاچه های فصلی تشکیل شده است.
  مسائل هیدرولوژیکی ، تغییرات آب و هوایی ، وضعیت زمین شناسی سنگ های اطراف و سنگ بستر( bed rock )کنترل کننده شرایط حاکم بر پلایا است ، بطوری که عمدتاً دو عامل سطح آب زیرزمین و مقدار کانی های محلول در آن که توسط میزان بارندگی ها کنترل می شوند ، سبب زوناسیون یا منطقه بندی موجود در پلایا گردیده است . زونهای مخروط افکنه و پهنه های رسی که در حواشی پلایا است از قوانین رسوب گذاری در دشت ها تبعیت میکند ( یعنی دانه بندی از حاشیه به داخل دشت ریزتر می شود ) . سطح آب زیرزمینی در مناطق دامنه ای مخروط افکنه پائین است و به سمت پهنه های رسی به تدریج به سطح زمین نزدیکتر شده و در زون مرطوب سطح آب زیر زمینی با سطح زمین تلاقی میکند و زون مرطوب باتلاقی را بوجود می آورد.
  زون پوسته نمکی ( که اغلب از یک لایه کلر ورسدیم تشکیل شده) در واقع توده شورابه دریاچه ای است که به دلیل اشباع بودن از املاح ( کلرور سدیم ) و تبخیر بالا ، بصورت یک لایه سخت نمک در سطح است . آب زیر زمینی در پوسته نمک تشکیل سفره آب زیر زمینی فوقانی ( بصورت شورابه اشباع در خلل و فرج بین بلوری) را در پلایا میدهد که به آن شورابه بین کریستالی(Intercrystalline brine )گفته میشود.
  دریاچه های کم ژرفا و فصلی در بعضی مناطق پلایا در صورتی بوجود می آید که سطح ایستایی شورابه زیرزمینی بعد از بارندگی ها بالا بیاید.
  ترکیب نمکهای جامد و محلول در شورابه پلایاها ، تحت تاثیر جنس سنگ های حوضه آب ریز قرار داشته و با توجه به میزان حلالیت و درجه اشباع خود سبب تشکیل منطقه بندی( Zonation )ترکیبی در پلایاها می شود ، نمونه جالب از این نوع پلایاها ، دریاچه سیرلز(serles )کالیفرنیا است که ذخایر املاح تبخیری در آن بصورت لایه های نمک جامد است . در سر تا سر ایران بیش از 60 پلایا(دریاچه های نمک خشک یا فصلی ) گسترش دارد که کویر دریاچه قم ، کویر بزرگ ، مرداب گاوخونی و پلایاهای ابرقو از آن جمله است . در بسیاری از پلایاها منطقه بندی خاصی در چگونگی انتشار کانی های تبخیری از مرکز به طرف حواشی پلایا وجود دارد.

,,